Van deze mening bestaat ook een kinderverhaal.
Tot nu toe hebben we het gehad over de mens en zijn eigenschap om naar vrijheid te streven. Die vrijheid moet evenwel onder controle gehouden worden, willen we samen kunnen leven. Afspraken, helaas soms regels genoemd, hebben we nodig. Anders loopt het in het honderd. Maar regels kunnen ook bijzonder verlammend werken. Zo mochten wij tijdens deze reis ondervinden. Bij het plaatsen van ons eerste lichtbaken ging het al mis. Ons lichtje, het eerste op echt “vreemd” terrein, was voorzien in Mouvaux, Frankrijk, aan de ingang van het daar gelegen Centre Spirituel du Hautmont. De ingang bleek een drukke straat en het centre zelf was een oase van rust met een mooie tuin. Ons lampje zou daar, in die tuin, het best tot zijn recht komen. Omdat we welopgevoed zijn, gingen we terplekke vragen of we er ons lichtje in de grond mochten planten. De receptioniste wist niet goed wat doen met onze vraag. Dat had ook wel te maken met de bijzonder onhandige manier die ik hanteerde om ons plan uit te leggen. Ondertussen, na 29 lichtjes, zijn we er daar gelukkig heel bedreven in geworden. Maar goed, de receptioniste vond dat onze vraag haar verantwoordelijkheid te boven ging, dus werd de hiërarchische meerdere erbij gehaald. De dame in kwestie luisterde naar de helft van onze uitleg en onderbrak ons daarna. Ze had voldoende gehoord om te begrijpen dat onze vraag om dit lichtje in haar tuin te plaatsen ook haar verantwoordelijkheid te boven ging. Ze was immers slechts plaatsvervangend verantwoordelijke voor het instituut. De echte directeur was met vakantie tot het einde van de augustus. Of we dan eens konden terugkomen.
Het ging om het plaatsen van een tuinlampje! De dame kon niet oordelen of haar schitterende tuin de geschikte plek was. Het incident was een prachtige illustratie van het verlammend effect van regels en afspraken. De dame voerde perfect haar taak uit, maar hierdoor verloor haar rol wel haar betekenis. Zij was wellicht om allerlei terechte redenen aangeduid als een waardige plaatsvervanger, iemand die met het juiste inzicht kon oordelen over de vragen die in augustus zouden opgelost moeten worden. Haar modus operandus had zich echter beperkt tot het afvinken van ja/nee-vragen. Die rol had de receptioniste zelf ook kunnen vervullen. Maar goed, zonder regels zou het ook niet gaan. Stel dat de dame naar geheel eigen inzicht zou mogen handelen tijdens de zomermaanden, dan zou de echte directeur misschien zijn instituut op 1 september niet meer herkennen.
Het is een moeilijk evenwicht om te weten wat je moet doen met regels. Ik heb het zelf heel moeilijk met regels. Altijd al gehad. Ik was nochtans geen rebel in mijn kindertijd en heb het als tiener of puber nooit te bont gemaakt. Maar ik wou niet naar de Scouts, de KSA of de Chiro. Ik kon niet begrijpen dat je in je vrije tijd je nog zou onderwerpen aan een organisatie die zou bepalen hoe je je speeltijd zou inrichten. Pas vele jaren later leerde ik via vrienden de waarde van al die jeugdbewegingen kennen. Ik waardeer nu, weliswaar veel te laat, de Scouts, de KSA en Chiro. Voor mij leken het toen vooral plekken waar ik weer moest luisteren naar iemand anders. Ik vond de school al erg genoeg. Ik handel graag naar eigen inzicht. Regels beschouw ik als waardevolle best pratices, in sommige gevallen zelfs wetenschappelijk onderbouwd, maar die af en toe toch eens aan hun juistheid mogen getoetst worden. In de meeste gevallen volg ik hiervoor de mogelijkheden die onze democratie ons ter beschikking stelt, maar soms is die democratie toch teveel bureaucratie en lijkt proefondervindelijk handelen me meer geschikt.
We besloten dus om vanaf die dag, lichtbaken 2 dus, nooit meer toestemming te vragen om er eentje plaatsen. Anders zouden we wellicht na twee etappes ons hele plan ontmoedigd opgeborgen hebben. Better to ask for foregiveness than to beg for permission. Het is een adagium dat ik koester. Tot nu, lichtje 29, ging alles behoorlijk goed. Een deel van dit succes heeft te maken met het feit dat we steeds, soms onbewust, ons afvragen of de plek die we kiezen voor het plaatsen van het lampje, niet storend is, naar ons inzicht. Slechts in enkele gevallen durven we weleens provoceren. Zo plaatsten we in Douchy voor het eerst ons lichtje zowat vlak voor de voordeur van het gemeentehuis. Ik moet toegeven dat er toch een triomfantelijk gevoel een beetje de kop opstak. Maar zoals ik al zei, we zijn welopgevoed, spreken met twee woorden en vegen steeds onze voeten als we ergens binnen gaan.
De kritische lezer zal natuurlijk opmerken dat deze basis om een succesformule op de definiëren wel heel erg mager is. Ons referentiekader van “niet storend” is verre van hetzelfde kader als dat van een ander. En wij zijn dan nog maar in Frankrijk, een land dat cultureel aanleunt bij het onze. Probeer maar eens de culturele voorkeuren in te schatten van China, Japan en ja, het Syrië, Turkije, Rusland maar ook de US en Iran, Irak, Saudi-Arabië en ga zo maar door. Je lost dat probleem echter niet op door steeds nieuwe regels te verzinnen, of bestaande regels te verfijnen. Het is helaas de weg die onze samenleving steeds meer uitgaat. Ik kom hier op platgetreden paden die u reeds kent. Ik ga dit betoog dan ook niet nog eens opnieuw voeren. Het enige dat ik graag nog eens onderstreep is dat regels verantwoordelijkheid uithollen. Immers, als u morgen aan 50km een ongeval veroorzaakt daar waar u 50km mocht rijden, dan zal niemand u zeggen dat u beter trager had gereden, ook al liepen daar 150 scouts op een rijtje. Het 50km bord zorgt ervoor dat al snel richting scoutsleider wordt gekeken. Het bord beschermt de chauffeur. En dat terwijl dat bord eigenlijk de scouts had moeten beschermen. Als we dus vinden dat onze burgers zich onverantwoordelijk gedragen, verminder dan de regels. Als je vindt dat ze echt niet verder kunnen verminderd worden, dan betekent doorgaans dat er nog wel eentje geschrapt kan worden.
Het is dansen op een slap koord. Maar wie kan dansen op een slap koord, kan dansen op het leven.
