“Hoe weten de wolken dat het zomer is?” Het de vraag die het meisje van acht stelt terwijl ze haar hoofd achterover gooit en naar de hemel kijkt. Ik zeg haar dat ze nekpijn zal krijgen. “Geeft niet”; zegt ze. Lijf en leden worden niet gespaard in de zoektocht naar ultieme kennis. Dat weet elke wetenschapper. En ook mijn dochter.
“En?”, herhaalt ze, “hoe weten de wolken welk seizoen het is?”. Mijn afleidingsmanoeuvre over medische risico’s heeft haar niet van de wijs gebracht.
“Wat bedoel je?”, is het enige wat ik kan bedenken om mezelf wat meer tijd te geven.
“Nu is het zomer en die wolken hangen daar heel hoog en ze zijn wit. In de herfst hangen ze laag en maken ze regen. Hoe weten ze wanneer ze dit moeten doen?”
In mijn hoofd ontwikkelt zich een betoog over het feit dat die wolken dat niet zelf beslissen, dat het iets te maken heeft met temperaturen en de verdamping van water. Ze maken geen regen, ze zijn regen… Ik ontdek dat ik het eigenlijk zelf niet zo goed weet. Waar is Wikipedia als je in de tuin naar de wolken staart met je dochter? Ver weg op het tafeltje op het terras. En gelukkig maar. Wikipedia zou de poëzie in haar vraag vernietigen met meteorologische feiten.
“De wolken zien dat aan de stand van de zon”, luidt mijn antwoord. “Daarboven kunnen ze heel goed zien hoe hoog de zon staat. En zoals wij zien dat de zon in de zomer veel hoger aan de hemel staat dan in de winter, zo zien ook de wolken dit en weten ze wat ze moeten doen.”
Het meisje knikt begrijpend. Ze vindt mijn antwoord plausibel, ook al heeft ze door dat ik het waarschijnlijk niet echt weet, maar dat ik gewoon mijn werkelijke kennis met enige logica probeer te extrapoleren naar domeinen die ik niet beheers. Dat doet zij trouwens ook, elke dag. Haar kennis is immers nog niet zo groot. Maar dat mag ik niet zeggen.
Even maak ik me zorgen over mijn antwoord. Voed ik mijn eigen kind met verhaaltjes en verhinder ik hierdoor het verwerven van kennis. Neen, besef ik. De wolken weten inderdaad dat het zomer is als gevolg van de zon die in de zomermaanden de temperatuur doet stijgen. Weten is misschien niet het juiste woord, maar wat is weten anders dan een verband zien tussen een oorzaak en een gevolg? Het enige wat misschien wat meer nuance mag krijgen, is dat de wolken het niet zien en er niet over nadenken. Ze ondervinden de kracht van de zon. Het gaat vanzelf zo. De natuur denkt niet na.
Mijn dochter wel. Maar dat ze nadenkt, dat beseft ze niet. Het gaat vanzelf zo, maar ze zal het verleren. Dat nadenken. Dat gebeurt nu eenmaal als je groter wordt. Denken maakt plaats voor herinneren. Nieuwe vragen worden gehinderd door oude antwoorden.
Deze week is het schooljaar opnieuw begonnen. Ik hoop dat de school terug een plek mag worden om na te denken. En niet om een oude Canon van buiten leren. Want de oude antwoorden hinderen nieuwe vragen.
En we hebben nieuwe antwoorden nodig, voor het klimaat, voor het milieu en zelfs voor dit lapje grond dat we België noemen. Wie oude antwoorden debiteert, denkt niet na.
Daarom duurt het allemaal zo lang.
